Saponiny to naturalne substancje roślinne, które w kontakcie z wodą pienią się i mają właściwości myjące, zioła saponinowe można więc przetestować jako naturalne szampony, płyny micelarne i inne kosmetyki do mycia twarzy i ciała. Saponiny zbudowane są z dwóch części: z części cukrowej, która ma zdolność rozpuszczania się w wodzie i części, która w wodzie się nie rozpuszcza, nazywanej „aglikonem”. W oparciu o różnice w budowie cząsteczki aglikonu, saponiny dzieli się na triterpenowe i sterydowe. Niektóre saponiny sterydowe służą do produkcji syntetycznych leków sterydowych.
Saponiny – właściwości:
- działają przeciwzapalnie
- mogą częściowo lub całkowicie zastąpić leki sterydowe w kuracjach skórnych
- hamują rozwój grzybów oraz bakterii, wart połączyć z olejkiem herbacianym
- mają właściwości myjące i pieniące
- hamują rozwój komórek nowotworowych
- działają wykrztuśnie, rozrzedzają wydzieliny w drogach oddechowych, dlatego stosowane są w preparatach na kaszel, na przykład z tymiankiem i eukaliptusem
- normalizują skład mazi stawowej, hamują procesy zapalne w obrębie stawów
- zapobiegają wzdęciom
- poprawiają wydalanie toksyn z organizmu
- zwiększają ilość wydalanego moczu
- mają właściwości anaboliczne
- z saponin roślinnych syntetyzuje się hormony płciowe i sterydowe leki przeciwzapalne
Jedną z głównych właściwości saponin jest zdolność niszczenia czerwonych krwinek czyli wywoływanie hemolizy. Z tego względu preparaty ziołowe, do stosowania wewnętrznego, należy zażywać według ściśle określonych dawek, pod nadzorem fitoterapeuty. Stosowanie zewnętrzne nie stwarza zagrożenia. (świetny przykład psianka słodkogórz, o której pisałam na 1000rośłin.pl)
Należy jednak mieć świadomość, że nawet najbardziej ekologiczny i samodzielnie wykonany kosmetyk, zawierający zioła saponinowe, nie należy do kategorii „kosmetyków jadalnych”.
Saponiny w kosmetyce
Kosmetyki z zawartością saponin sterydowych są szczególnie wartościowe do pielęgnacji i leczenia skóry z problemami: atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, przemywania ran, trądziku oraz przy bólach mięśni, stawów, reumatyzmie. Rozjaśniają skórę, zmniejszają widoczność porów, likwidują zaskórniki, zmiękczają i nabłyszczają włosy. Przy zaczerwienieniu, swędzeniu, ukąszeniu owada, wystarczy przemycie naparem z rośliny zawierającej saponiny lub przyłożenie papki z roztartych liści (psianka słodkogórz, gwiazdnica).
Napary, soki, nalewki i ekstrakty glicerynowe z roślin saponinowych (sterydowych i triterpenowych) pełnią też rolę technologiczną w kosmetykach: poprawiają właściwości myjące, stabilność emulsji, piany, oraz trwałość kosmetyku. Warto łączyć kilka ziół zawierających saponiny, bowiem niektóre saponiny mają większy potencjał przeciwzapalny, inne przeciwbakteryjny, jeszcze inne są specjalistami od piany czy hamowania rozwoju grzybów. Niektóre saponiny mają wbudowaną cząsteczkę kwasu, co skutkuje kwaśnym odczynem ekstraktów.
Można samodzielnie rozpoznać zioła saponinowe: jeśli wywar pieni się, podczas gotowania i przy potrząsaniu, to znak obecności saponin trójterpenowych.
Oto przegląd wybranych ziół saponinowych, z uwzględnieniem zagrożeń, jakie niesie bezmyślne zastosowanie wewnętrzne.*
Wybrane zioła saponinowe
nazwa polska | gdzie szukać | obecność saponin sterydowych | zagrożenie w stosowaniu wewnętrznym | wskazówki techniczne | |
gwiazdnica (Stellaria) | ogród, las | x | ziele można spożywać na kanapkach lub jako zieloną sałatkę raz na tydzień, duża zawartość witaminy C | garść ziela zmiksuj z wodą na zielony eliksir, przecedź, zastosuj jako tonik do twarzy | |
psianka słodkogórz (Solanum dulcamara) | wilgotne zarośla, rowy, brzeg jeziora | x | nie spożywać – ostrzegać dzieci (owoce wyglądają kusząco) | wywar koi wszelkie podrażnienia i swędzenie skóry, | |
tojeść (Lysimachia) | tojeść pospolita często rośnie blisko psianki, nad jeziorem, a kropkowana to pospolity kwiat ogrodowy | stosowana jako herbatka wykrztuśna | wywar polecam do sporządzania kąpieli ziołowych | ||
Sarsaparilla
(Smilax sarsaparilla) | Ameryka Pd, Gruzja | x | stosowana jako suplement diety | wywar pachnie budyniem waniliowym, co poprawia urok kosmetyku | |
mydłodrzew (Quillaja saponaria) | Ameryka Pd | dopuszczone do stosowania w przemyśle spożywczym jako emulgator, ilość nie więcej niż 0,01% | wysoka zawartość saponin | ||
konwalijka dwulistna (Maianthemum bifolium) | lasy | x (silne działanie) | zawiera glikozydy, które mają wpływ na prace serca, nie stosować na własną rękę, to silny lek/trucizna | ||
kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) | parki, aleje | x | preparaty z kasztanowca dostępne są w aptekach w formie nalewki | uszczelnia naczynia krwionośne | |
poziewnik (Galeopsis) | lasy, nieużytki | stosowany w herbatkach wykrztuśnych i regenerujących tkankę płucną | zawiera łatwo przyswajalną i krzemionkę, wystarczy zrobić napar | ||
komonica (Lotus) | łąki | w herbatkach fitosterolowych (przy menopauzie) | fitosterole poprawiają stan dojrzałej skóry | ||
kłącze kosaćca (Iris) | wilgotne łąki | ||||
siódmaczek (Trientalis europaea) | las | x | wyraźnie przeciwbólowe przy zwichnięciach, bólach mięśni | ||
orzechy piorące, zapian (Sapindus mukorossi) | Indie | wywary spontanicznie fermentują, mają kwaśny odczyn pH, mają octowy zapach | |||
shikkakai (Acacia concinna) | Indie | duża dawka saponin, „szampon w proszku” | kwaśny odczyn | ||
mydlnica korzeń (Saponaria officinalis) | |||||
katalpa (Catalpa) | x | ||||
jukka (Yucca) | x | cała roślina zawiera saponiny | |||
komosa ryżowa | komosę należy przepłukać przed gotowaniem, z powodu obecności saponin |
- Zioła saponinowe mają łagodne właściwości myjące, tak cenne przy skórze problematycznej.
Przeczytaj też:
Mydło kastylijskie – prostota ideału. Przepisy